| Więź Społeczna notatki |
| INSTYTUCJE SPOŁECZNE Wróćmy teraz znowu do naszych przykładów podsta¬wowych, a mianowicie do naszej grupy studenckiej i do miasta na ziemiach odzyskanych. Opisaliśmy pro¬ces tworzenia się stosunków społecznych (wprawdzie o stosunkach w mieście mówiliśmy mało, ale czytelnik może sobie teraz sam wyobrazić proces ich powstawa¬nia) i zapytajmy, jak się to dzieje, że stosunki są trwa¬łe, że ludzie w ramach tych stosunków wykonują oczekiwane od nich czynności, przestrzegają norm, wy¬konują obowiązki wynikające z intencji stosunków9 Są to zjawiska o podstawowej doniosłości dla utrzy¬mania się grupy i utrzymania jej spójności wewnętrz¬nej. Gdyby bowiem studenci przestali nagle wykony¬wać swoje- obowiązki wobec kolegów, przyjaciół, pra¬cowników nauki, starosty i innych, to tym samym także grupa studencka przestałaby istnieć. Gdyby mieszkańcy miasta przestali przestrzegać przepisów o ruchu ulicznym, przestali wykonywać obowiązki za¬wodowe, przestali wykonywać obowiązki wobec sąsia¬dów itp., to miasto wpadłoby w chaos i rozprzężenie. / Stosunki są podstawowym elementem więzi. Stosunek trwa tak długo, jak długo jak długo jego partnerzy wykonują swoje obowiązki, wykonują swoje obowiązki, wykonują czynności wynikające z charakteru łącznika. Nie jest więc rzeczą obojętną dla grupy, dla każdej zbiorowości jako całości, czy wszystkie czynności wynikające ze stosunków są wy¬konywane, jak są wykonywane i czy istnieją odpowie¬dnie postawy skłaniające do ich wykonywania. Dlatego, aby zapewnić trwanie, stosunków społecznych, aby ich trwanie nie zależało tylko od dobrej woli poszczegól¬nych partnerów, i aby zapobiegać dezorganizacji gru¬py, która mogłaby wyniknąć, gdyby wykonywanie czynności w ramach stosunków zależało tylko od po- 200 staw i dążeń członków — zbiorowości społeczne wytwarza ją pewne obiektywne urządzenia kontrolujące postępowanie członków. W każdej grupie powstaje system kontroli społecznej utrzymujący pocerowanie członków w ramach pojadanych wzorów, obowiązków, norm, dokonujący represji zachowań niepożądanych nagradzający zachowania pożądane, słowem uniezależniający trwanie grupy od indywidualnych decyzji jej członków. W tym systemie kontroli szczególnię ważną rok spełniają instytucje społeczne. Analizę tego pojęcia rozpoczniemy znowu od przy¬kładów pewnych faktów zachodzących w grupie stu¬denckiej, a przede wszystkim w tworzącym się mieście. Grupa studencka wybiera swojego starostę a czasem wybiera zarząd złożony jeszcze z sekretarza, skarb¬nika i innych członków zarządu. W mieście musi się wytworzyć zarząd miasta, administracja, muszą po¬wstać sklepy zaopatrujące ludność w towary, musi powstać elektrownia i gazownia, przedsiębiorstwo ko¬munikacyjne, musi powstać zorganizowana milicja, są¬dy, więzienia — słowem wiele różnych urządzeń, za¬pewniających nie tylko zaspokajanie potrzeb, ale także zapewniających „porządek", ład, represję działań spo¬łecznie szkodliwych, ochronę obywateli i przestrzega- /t ;; nie prawa. Grupa społeczna i wszelkie zbiorowości/ istnieją dlatego, że zaspokajają potrzeby ludzi w nich/ skupionych, że są czynnikiem życia człowieka. W gru¬pie studenckiej zaspokajane potrzeby są związane tylko z sytuacją studiów, z przebiegiem studiów, lecz w mie¬ście zbiorowość miejska musi zaspokajać prawie wszystkie potrzeby życiowe, biologiczne i społeczne. Zaspokajanie potrzeb musi przebiegać w sposób ure¬gulowany jakimiś zasadami współżycia, w ramach sto¬sunków społecznych i poprzez działania unormowane. W ten sposób powstają urządzenia administracyjne, gospodarcze, polityczne, kulturalne i inne, które za¬pewniają zaspokajanie potrzeb, a równocześnie zapew¬niają, że czynności prowadzące do zaspokajania po¬trzeb, przebiegające w ramach stosunków społecznych (między producentem, kupcem, konsumentem, władzą, obywatelem, między sąsiadami, nauczycielem i ucznia¬mi) nie są dyktowane tylko samowolą działających, ale są regulowane przez normy. Te urządzenia są więc jakby tamami i kanałami, którymi życie społeczne przepływa w sposób zorganizowany i sprawny. Urzą¬dzenia te nazywamy instytucjami. Nazwa ta w socjologii jest używana w kilku znacze¬niach, a ponadto występuje ona także w języku potocz¬nym i w innych naukach społecznych. Zanim sformułu¬jemy definicję, którą będziemy się posługiwali w dal¬szych rozważaniach, wskażmy, jakie funkcje instytu¬cje spełniają w życiu zbiorowym. Mówiąc wyżej o two¬rzącym się mieście wyliczaliśmy już, jakie instytucje są niezbędne, aby miasto jako zbiorowość społeczna mogło żyć. Lecz spróbujmy teraz dokonać pewnego przeglądu osobistych doświadczeń i wyliczyć instytu¬cje, z którymi się osobiście stykamy: pierwsza z nich to rodzina; potem przedszkole i szkoła, komunikacja miejska, żeby dojechać do szkoły, sklepy zaopatrujące w towary potrzebne do studiów, stołówki i restauracje, prasa, radio, telewizja dostarczają nam informacji i rozrywki, elektrownia, gazownia umożliwiają prowa¬dzenie gospodarstwa domowego, milicja i sądy zapew¬niają bezpieczeństwo mienia i bezpieczeństwo osobiste, służba zdrowia, urzędy rady narodowej itp. — oto wykaz instytucji, z którymi mamy najczęściej kon¬takty. Jakie funkcje te wszystkie instytucje spełniają w na¬szym życiu osobistym i w życiu całego miasta? 1) Stwa¬rzają mieszkańcom możliwości zaspokojenia potrzeb różnego rodzaju. 2)' Regulują działania mieszkańców w ramach stosunków społecznych, tzn. zapewniają wy¬konywanie czynności pożądanych i represji zachowań niepożądanych., 3)1 Zapewniają ciągłość życia społecz¬nego i kontynuację czynności publicznych, gdyż mimo zmiany mieszkańców, poszczególnych osób, czynności ważne dla życia zbiorowego są w ramach instytucji stale wykonywane. 4): Dokonują integracji dążeń, działań i stosunków jednostek i umacniają wewnętrzną spójność zbiorowości, przez kierowanie działaniami lu¬dzi, przez represję działań antyspołecznych, są ośrod¬kami skupienia. Jak więc można zdefiniować instytucje? Jak już powie….., definicji tych jest wiele, a można je pokl….. w czterech grupach podstawowych. 1) Instytucjami nazywa się grupy osób powołanych dla. załatwienia—spraw—doniosłych dla całej zbiorowości. W tym znaczeniu instytucją nazywamy grupę ludzi wykonujących funkcje publiczne. Np. rada narodowa jest instytucją jako grupa ludzi wybranych przez mieszkańców miasta dla zarządzania miastem. 2) W dru¬gim znaczeniu przez instytucję rozumie się, formy or¬ganizacyjne zespołu czynności wykonywanych przez niektórych członków grupy w imieniu całości. A więc nie grupa ludzi stanowiąca radę narodową jest insty¬tucją w tym znaczeniu, ale jej organizacja, nadająca jej uprawnienia do działania i zapewniająca możność f\, działania w imieniu całego miasta, jest istotna dla * rady jako instytucji. 3) W trzecim znaczeniu nazwą ,,instytucja" oznacza się zespół urządzeń materialnych i środków działania pozwalających niektórym członkom grupy na wykonywanie publicznych funkcji mających na celu zaspokajanie potrzeb i regulowanie czynności całej grupy. W tym znaczeniu dla rady narodowej jako instytucji istotne są środki takie, jak budżet, funkcjonariusze, czynniki siły, urządzenia techniczne ' itp., które czynią z rady instytucję. 4) Wreszcie ■-'w czwartym znaczeniu instytucjami nazywa się role społeczne niektórych członków, ..specjalnie doniosłe dla życia grupy: a więc rola społeczna przewodniczącego prezydium, członków prezydium, radnych, funkcjo¬nariuszy itp. Mówiąc więc o radzie narodowej jako instytucji mo¬żemy mieć na myśli grupę ludzi, z których rada się składa, w drugim znaczeniu formy organizacyjne czyn¬ności wykonywane przez radę i jej pracowników, w trzecim znaczeniu położymy nacisk na środki i urzą¬dzenia, którymi ona dysponuje, aby wykonywać czyn¬ności zlecone przez, szersze zbiorowości, wreszcie mo¬żemy podkreślać wagę ról społecznych członków rady. Spotykamy w socjologii teorie materialne, formalne i funkcjonalne instytucji8. We wszystkich tych ujęciach możemy jednak wy¬różnić pewne wspólne sposoby opisywania cech istotnych instytucje są zespołami urządzeń w których wybrani członkowie grup otrzymują uprawnienia do wykonywania czynnościami określonych publiczne i impersonalnie, dla zaspokajania potrzeb jednostkowych i grupowych i dla regulowania zachowań innych członków grupy. We wszystkich grupach, w których zjawiają się chociażby zaczątki organizacji, wytwarzają się pewne sposoby działania w imieniu grupy foko ca¬łości. Np. w naszej grupie ćwiczeniowej zostaje wy¬brany starosta i on otrzymuje uprawnienia do repre¬zentowania grupy wobec pracowników nauki. Gdy grupa wybiera zarząd, reprezentuje on grupę na zewnątrz, podejmuje decyzje w imieniu całości grupy, np. uchwala wysokość składek, podejmuje decyzje o udziale grupy w konferencjach itp. Te sposoby działania są okreśłone^imperso7ialTiie, tzn. że działania te powinny być wykonywane niezależnie od osobistych cech i interesów człowieka, który je wykonuje, zawsze w ten sam sposób. Jednostka wykonująca' te czynności ma w zasadzie poparcie „całej grupy lub jej większości. Sposoby wykonywania tych czynności są określone przez grupę jako całość i jednostki muszą je wykony¬wać zgodnie z tym określeniem. A więc starosta grupy jako starosta nie może postępować dowolnie, tylko zgodnie z ustalonym zakresem swych praw i obowiąz¬ków, a czynności przewodniczącego prezydium rady narodowej są określone przepisami i regulaminami. To są ogólne cechy istotne każdej instytucji. W każ¬dej możemy tak; ^ /różnić następujące elementy skła¬dowe, które mogą być mniej lub więcej wyraźnie wy¬kształcone zależnie od rodzaju- instytucji. Każda po¬siada swój cel (szerzej funkcję), tzn. zakres spraw,' które powinna załatwiać. Dalej w każdej instytucji określone są czynności, dopuszczalne dla załatwienia tych spraw i określonych jest, zakres tych czynności. Ustalone są również .role społeczne ludzi wykonujących te czynności, warunki, cechy konieczne dla wy¬konywania "tych ról. Dla osiągania swojego celu insty¬tucja dysponuje różnymi środkami i urządzeniami potrzebnymi dla wykonywania jej zadań. Mogą to być środki materialne idealne lub symboliczne. Np. ko¬ściół jako instytucja religijna dysponuje urządzeniami materialnymi (budynki kościelne i ich wyposażenie), symbolami (krzyż) hostia) oraz przedmiotami idealnymi (Bóg, święci), w które wierni wierzą i które poprzez tę wiarę wpływają na ich postępowanie. Wreszcie in¬stytucje dysponują sankcjami zarówno w stosunku do osób wykonujących czynności zinstytucjonalizowane (np. postępowanie dyscyplinarne w stosunku do urzęd¬nika naruszającego przepisy), jak i do osób, które są przedmiotem tych działań (kary i mandaty dla obywa¬teli miasta naruszających przepisy). Jest rzeczą oczywistą, że sprawne funkcjonowanie instytucji jest istotnym warunkiem nie tylko gładkiego przebiegu życia zbiorowości, lecz także warunkiem jej rozwoju. Np. analiza upadku Polski w XVIII wieku wykazuje, że rozprzężenie systemu instytucji państwo¬wych, rozkład rządu, brak sprawnych instytucji fi¬nansowych, rozkład instytucji wymiaru sprawiedliwo¬ści, rozkład armii itd. były istotną przyczyną bezsil¬ności Polski, która w ten sposób przegrała wyścig do-potęgi między lepiej zorganizowaną Rosją i Prusami i w końcu uległa rozbiorom. Lecz nawet obserwując funkcjonowanie kół naukowych w uczelni, łatwo zo¬baczymy zależność między sprawną pracą zarządu a życiem koła jako całości. Zapytajmy więc, od czego zależy skuteczność i spraw¬ność funkcjonowania instytucji społecznych? -Warunki tej skuteczności są następujące: a]^Wyraźne określenie celu i zakresu wykonywania czynności. Jeżeli funkcje instytucji są określone nie¬wyraźnie, nie może się ona włączyć bezkonfliktowo w całość systemu instytucji w danej zbiorowości i na¬potyka różne opory. Występuje wtedy także zjawisko krzyżowania się kompetencji kilku instytucji, załatwia¬jących te same sprawy w różny sposób. b). Racjonalny podział pracy i racjonalna jej organi¬zacja wewnątrz instytucji. Instytucja, która wewnątrz nie potrafi podzielić swoich czynności i skoordynować ich należycie (zobacz niżej rozdział o biurokracji), nie może także właściwie kierować życiem zbiorowości ani go regulować. C) Stopień depersonalizacji czynności i obiektywiza¬cji czynności^ tzn. stopień uniezależnienia czynności od interesów i osobistych dążności pracowników danej instytucji. Jeżeli instytucja przekształca się w urzą¬dzenie, z którego czerpią korzyści osobiste ludzie w niej zatrudnieni, a nie cała zbiorowość, wtedy traci ona swój charakter publiczny, zaufanie całej grupy, jej działalność nie służy, ale szkodzi zbiorowości. d)znanie i zaufanie, jakim cała zbiorowość darzy pracowników instytucji. Nie może należycie funkcjo¬nować rada narodowa czy rząd w państwie, jeżeli nie cieszą się szacunkiem i uznaniem obywatel." e) wreszcie sprawne działanie instytucji zależy od tego, jak jest ona włączona w cały system instytucji państwowych i społecznych istniejących w danej zbio¬rowości. Jeżeli np. istnieją konflikty między przed¬siębiorstwem przemysłowym istniejącym w mieście a wydziałami rady narodowej tego mit -f to, rzecz jasna, musi się to odbić ujemnie na realizowaniu zadań przedsiębiorstwa. Rozwój każdej wielkiej zbiorowości, jak państwa, narodu, zależy od tego, czy system instytucji jest zharmonizowany i skoordynowany w ta¬ki sposób, aby instytucje te uzupełniały się, wspierały, sprawnie współdziałały. W każdej wielkiej zbiorowości istnieje wiele insty¬tucji i zagadnienie ich klasyfikacji jest dla socjologii ważne. Instytucje można podzielić prze wszystkim na formalna (sformalizowane) i nieformalne, (niesformalizowane) Np. banda chłopców bawiąca się na po¬dwórzu czy w paru wybiera swojego wodza i jego pomocników i ustala, jakie będą ich zadania i czyn¬ności w czasie zabawy. Mamy tu więc do czynienia z instytucją przywódców, która w zaczątkach posiada cechy instytucji, tzn. cel, określone czynności, sposoby ich wykonywania itp. Jednakże ani funkcje tej insty¬tucji, ani jej środki i metody działania nie zostały ujęte w sformalizowanych przepisach, mających za sobą trwałe gwarancje szerszej grupy. Zostały one tylko określone w wielkim przybliżeniu i na czas trwa¬nia tej zabawy. Przywództwo w takiej grupie bawią¬cych się chłopców jest skrajnym przykładem instytucji nieformalnej. Natomiast jeżeli jakiś naród wybiera prezydenta, to zakres jego funkcji, metody ich wyko¬nywania, środki i uprawnienia są drobiazgowo uregu¬lowane przepisami prawa. Wodzostwo w bandzie jest instytucją niesformalizowaną, prezydentura jest insty¬tucją sformalizowaną. Podział ten jest czasami niezbyt ostry, a przez niektórych socjologów jest w ogóle kwestionowany jako nieścisły. Wydaje się jednak, że warto go utrzymać. Oddaje on pewien ważny fakt wy¬stępujący w życiu społecznym, że instytucje niefor¬malne często uzupełniają czy też zajmują miejsce in¬stytucji sformalizowanych. Przepisy prawa regulujące funkcjonowanie instytucji sformalizowanych często „starzeją się" szybko, tzn. nie odpowiadają aktualnym potrzebom życia zbiorowego i wtedy obok nich tworzą się instytucje nieformalne, załatwiające sprawy, któ¬rych nie mogą już załatwiać skostniałe instytucje for¬malne! Czasami, jak np. w Polsce w XIX wieku, za¬borcy nie pozwalali w ogóle na tworzenie niektórych instytucji formalnych, ważnych dla życia narodu, wte¬dy funkcje ich zostały przejęte i były realizowane przez instytucje nieformalne, np. brak sformalizowa¬nych instytucji wychowawczych, szkół, zastępowano rozszerzonym wychowaniem w rodzinie, w nieformal¬nych kręgach młodzieżowych itp. Drugi podział klasyfikacyjny bierze pod uwagę za¬dania czy, szerzej* funkcje spełniane przez instytucje w zbiorowości9, czyli, podziału tego dokonuje się ze względu na merytoryczny charakter czynności spełnia¬nych przez instytucje. Wyróżnimy więc: 1) fnstytucje ekonomiczne, do których zaliczamy te wszystkie, które zajmują się produkcją, podziałem dóbr i usług, regulowaniem obiegu pieniądza, organizowa¬niem i podziałem pracy. Przedsiębiorstwo przemysłowe bank, dom towarowy — oto przykłady. 2) instytucje polityczne, czyli instytucje związane ze zdobywaniem, wykonywaniem i utrzymywaniem wła¬dzy. Polityka na nazywamy zespół środków i czynności polegających głównie na manipulowaniu siły dla zdobycia pełnienia i utrzymania władzy. Przy¬kładami instytucji politycznych są sejm, komitet cen¬tralny partii, rząd w znaczeniu rady ministrów, Milicja Obywatelska itp. 3) Instytucje wychowawcze i kulturalne, czyli te wszystkie, które istnieją dla utrzymywania, rozwijania dziedzictwa kulturalnego zbiorowości, dla socjalizacji i wychowania młodego pokolenia, dla przekazywania mu dziedzictwa kulturalnego i kształcenia go na oby¬wateli. Należą tu; przedszkola i szkoły, rodzina, domy kultury, teatry i filharmonie, muzea itp. Muzea itp. 1) Instytucje socjalne, czyli społeczne w wąskim tego słowa znaczeniu. (W szerszym znaczeniu wszystkie ty¬py instytucji są społeczne). Tutaj zaliczymy takie in¬stytucje, jak dobrowolnie działające instytucje filantropiłne, instytucje towarzyskie, takie zrzeszenia, jak towarzystwa lokalne powstałe dla rozwiązywania ja¬kichś problemów społecznych, np. towarzystwa miło¬śników Krakowa, dalej instytucje opieki nad sierotami, walki z alkoholizmem, organizowania odpoczynku i roz¬rywki itp. Są to instytucje załatwiające sprawy ważne w odczuciu członków grupy, a którymi nie zajmują się ani instytucje polityczne, ani ekonomiczne. Wśród nich podkreślić trzeba ważność instytucji na¬zwanych kiedyś przez H. Spencera ceremonialnymi. Są to „zinstytucjonalizowane", niesformalizowane spo¬soby obchodzenia uroczystości, składania życzeń i gra¬tulacji, obchodzenia imienin, organizowania uroczysto¬ści ślubnych, sposoby prowadzenia zebrań, sposoby zwracania się do zwierzchników, etykieta dworska, sło¬wem — wzory zachowań mające za sobą sankcje oby¬czaju i zwyczaju, wykonywane podobnie jak czynności impersonalne. Regulują one wzajemne oddziaływania, ułatwiają porozumienie, w życiu codziennym nazywa się je „konwencjami", słowem — zapewniają gładki przebieg życia społecznego. Są to wzory zachowań i działań, wzory wzajemnych oddziaływań, które są ważne dla przebiegu życia zbiorowości i dlatego są „zinstytucjonalizowane", mają za sobą sankcję zbio¬rową, ale nie można wskazać zwykłych elementów instytucji wśród nich. Dlatego to, co Spencer nazywał instytucjami ceremonialnymi, my nazwiemy zinstytu¬cjonalizowanymi wzorami wzajemnych oddziaływań, a nazwę „instytucje, socjalne" zarezerwujemy dla tego rodzaju organizacji, które w życiu potocznym nazywa się organizacjami społecznymi". 5)instytucje religijne organizują stosunek człowieka do sił transcendentnych, do tych sił, w które człowiek wierzy, że istnieją w świecie nadzmysłowym, istnieją¬cym poza empiryczną działalnością człowieka, stosu¬nek do przedmiotów i sił świętych. Nie wchodząc w rozważanie zagadnień teologicznych, stwierdzamy po prostu, że dla człowieka wierzącego świat ten istnieje realnie i wpływa na jego postępowanie i na jego sto¬sunki z innymi ludźmi. Wobec tego instytucje reli¬gijne w wielu społeczeństwach mają charakter insty¬tucji dominujących, opierając się na uznawanej domi¬nacji wartości religijnych nad wszystkimi innymi wartościami. Przytoczona tu klasyfikacja obejmuje tylko tzw. „in¬stytucje główne", występujące we wszystkich typach społeczeństw, regulujące podstawowe dziedziny życia zbiorowego. Poza nimi istnieje jeszcze wiele innych instytucji, zarówno formalnych, jak i nieformalnych, składających się na skomplikowany układ więzi łączą¬cej ludzi. Analiza funkcjonowania instytucji jest konieczna dla zrozumienia funkcjonowania więzi w zbiorowościach społecznych. Wszystkie poprzednie elementy więzi — wzory oddziaływań, działań, styczności — miały cha¬rakter psychospołeczny, były elementami społecznymi, trwającymi przez internalizację, przez „wbudowanie" ich w osobowość jednostek. Instytucje mają charakter materialno-społeczny, i poprzez nie w życie społeczeń¬stwa zostają włączone urządzenia materialne, symbole, oraz stałe, sformalizowane, a więc już nie tylko zinternalizowane wzory postępowania utrwalone w przepi¬sach prawa. Instytucje stanowią podstawowy układ więzi społecznej, trwały, zmaterializowany, wokół którego sku¬piają się wszystkie pozostałe elementy więzi. Dlatego instytucie wszelkiego rodzaju, istniejące w jakiejś zbio¬rowości, muszą stanowić układ spójny, niesprzeczny i możliwie bezkonfliktowy. To znaczy nie mogą istnieć układy instytucji prowadzące do samozniszczenia zbio¬rowości przez wzajemne zwalczanie się. Konflikty między poszczególnymi instytucjami zawsze istnieją i są nawet konieczne dla rozwoju zbiorowości, gdyż kon¬flikty te stwarzają problemy, których rozwiązywanie wzbogaca i rozwija zbiorowość. Np. różnego typu kon¬flikty między kościołami a instytucjami kulturalny¬mi lub naukowymi były ważnym czynnikiem postępu kultury europejskiej. Jednakże istnieją pewne granice tych konfliktów i nie mogą one zagrażać istnieniu zbio¬rowości. Dlatego konieczna jest wewnętrzna integra¬cja wewnętrzne zharmonizowanie układu instytucji i w każdej zbiorowości dokonują się one różnymi spo¬sobami, wśród których trzy są szczególnie doniosłe: a) integracja na podstawie struktury osobowości czło¬wieka, jego potrzeb i internalizacji mechanizmów kon¬troli społecznej i internalizacji wzorów zachowań, a przede wszystkim internalizacji poczucia interesów zbiorowości. Aby zaspokoić swoje potrzeby, jednostki muszą uczestniczyć w wielu instytucjach, a niejako automatycznie dążą do ich harmonizowania. b) inte¬gracja na podstawie merytorycznego podziału pracy między instytucjami i rzeczowego powiązania wykony¬wanych czynności. Np. instytucje podporządkowane radzie narodowej w mieście muszą stanowić uzupełnia¬jący się układ. Instytucje ekonomiczne muszą być rzeczowo powiązane z instytucjami wymiaru sprawie¬dliwości oraz z instytucjami wychowawczymi, przeka¬zującymi umiejętności i postawy niezbędne dla funk¬cjonowania gospodarki itd. Brak takiej koordynacji grozi poważnymi konsekwencjami dla porządku spo¬łecznego, czyli dla unormowanego przebiegu wzajem¬nych oddziaływań i dla istnienia unormowanych stosunków. c)na podstawie dominacji instytucji jednego typu nad innymi; np. dominacja instytucji, politycznych, jak w ustroju socjalistycznym; w ustroju feudalnym takie dominujące funkcje spełniał Kościół, a w społeczeństwie kapitalistycznym XIX wieku do¬minującymi były instytucje ekonomiczne, i Powiązany wzajemnie system instytucji tworzy układ spójny, zapewniający członkom zaspokajanie po¬trzeb, regulujący ich zachowania, zapewniający roz¬wój zbiorowości, tzn. wzbogacanie jej elementów, róż¬nicowanie stosunków, podnoszenie zamożności człon¬ków, lepsze zaspokajanie potrzeb itp. Konsystencja i bezkonfliktowość tego systemu decyduje o trwaniu i sile zbiorowości (państwa, narodu, miasta). Szczególnie doniosły jest problem „plastyczności” układu instytucji, instytucji, żeby nie krepowały one koniecznego postępu, innowacji, żeby nie krepowały one koniecznego postępu innowacji, żeby skostniały system instytucji nie stał się skorupą krępującą życie zbiorowości. Drugi istotny problem funkcjonowania instytucji polega na tym, aby działały one sprawienie, aby ich koordynacja była przejrzysta, aby nie było między nimi krzyżowania zakresów kompetencji uniemożliwiających zała¬twianie spraw w sposób bezkonfliktowy. W prasie co¬dziennej możemy bardzo często spotkać skargi na to, że pewne problemy zaspokajania potrzeb ludności są załatwiane przez kilka instancji (rady narodowe, zjed¬noczenia i przedsiębiorstwa, ministerstwa), i że wsku¬tek niejasnego ustalenia kompetencji załatwianie tych spraw trwa bardzo długo. W takiej sytuacji konieczne jest organizacyjne usprawnienie układu instytucji, gdyż ulegają one wtedy deformacji, tzn. z układu powoła¬nego dla załatwiania spraw T zaspokajania potrzeb lud¬ności stają się układem utrudniającym załatwianie spraw i zaspokajanie tychże potrzeb. O tym schorzeniu instytucji będziemy mówili później. |