| NOTATKI Z WYKŁADÓW!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! |
| Mikrostruktury społeczne. Zróżnicowania społeczeństwa. Struktura społeczna makro i mikro. Definicje społeczeństwa. Ontologia społeczeństwa, czym jest społeczeństwo? Ontologia – dział filozofii zajmujący się ogólną teorią bytu, charakterem i strukturą rzeczywistości. Termin „społeczeństwo” pojawił się w literaturze z zakresu filozofii społecznej w XVIII w. Z czasem pojawiły się różne definicje społeczeństwa: a) definicje ujmujące społeczeństwo jako zbiorowość terytorialną, ogół ludzi i form życia zbiorowego jakie występują w ramach danej zbiorowości terytorialnej (np. państwowej). b) Definicje ujmujące społeczeństwo jako zbiorowości połączone określonym układem stosunków. Społeczeństwo nie jest mechanicznym zbiorem jednostek, lecz spójną całością, która charakteryzuje specyficzny dla niej układ stosunków społecznych, tworzących określone struktury. c) Definicje ujmujące społeczeństwo jako ogół instytucji i urzędów społecznych, zapewniających ludziom zaspokajanie potrzeb, utrzymywanie kultury i jej rozwój, tj. upatrujące istotę społeczeństwa w fakcie istnienia w nim organizacji społecznej. d) Definicje, nazywające społeczeństwem zespół grup i zbiorowości niezależnych od istniejących organizacji państwowych. Definicje te (nawiązuje do tradycji XVIII – XIX w.) przeciwstawiają społeczeństwo państwu. Czynniki zróżnicowań społecznych: 1. zróżnicowania demograficzne 2. zróżnicowania narodowe, etniczne, językowe 3. czynniki o charakterze społecznym (role społeczne, wykonywany zawód) 4. sfera ekonomiczna (dochody, zasoby materialne) trójpodział – klasa wyższa, średnia, niższa 5. kultura (normy, wartości) 6. religia, wyznania Związki między makrostrukturą i mikrostrukturą społeczną. Makrostruktura – terminem makrostruktura określa się najczęściej charakterystyczny dla danego systemy społecznego układ klas, warstw i kategorii społecznych w odpowiedni sposób funkcjonalnie ze sobą powiązanych. Mikrostruktura – na mikrostrukturę składa się całość istniejących w danej społeczności specyficznych dla niej wzorów wzajemnych oddziaływań (interakcji) stosunków społecznych, układ małych formalnych i nieformalnych grup (grupy rodzinne, rówieśnicze, zawodowe itd.). W układach mikrostrukturalnych przebiega proces socjalizacji jednostki, przyswajania wartości, norm i wzorów zachowań, wchodzenia w role społeczne. dzięki mikrostrukturze jednostki ludzie nabywają określone cechy społeczne, umożliwiające zrozumienie własnej roli w życiu zbiorowości i wypracowanie określonego sposobu widzenia świata i ustosunkowania się do niego. ( Dyoniziak, Mikułowski – Pomorski, Pucek „ Współczesne społeczeństwo polskie”). Relacje między makro i mikrostrukturą społeczną: (Jacek Szmatka „Małe struktury społeczne”) Wzajemne oddziaływania: a) dwustronność komunikowania się b) związki emocjonalne c) zaspokajanie potrzeb ludzi d) działania jednostek Ogólne strukturalne podziały społeczeństwa. Struktura – układ elementów. Strukturalizacja – strukturyzacja. - społeczeństwo zorganizowane na zasadach zbliżonych do form organicznych (organicyzm) – Herbert Spencer (1820-1903) społeczeństwo jako organizm. - morfologia i fizjologia Emile Durkheima (1858-1917) - społeczeństwo jako system w ujęciu wieku badaczy a przede wszystkim Parsona (1902-1979) - teoria strukturyzacji Anthony’ego Gidolensa (2002) Próbując określić ogólną strukturę społeczną Domański stwierdza: - w najogólniejszym zarysie jest ona uporządkowana całością, określonym układem warunków między elementami składowymi, rolami, pozycjami, kategoriami społecznymi i instytucjami - pojęcie to określa trwałe formy – wzory zależności tworzących strukturę nie podlegają nagłym zmianom w czasie, cechuje je ciągłość - irmamentnym stanem struktur społecznych jest dynamiczna równowaga. Jest to układ będący w „ruchu”, stale funkcjonujących organizacji, kategorii społecznych, jednostek podejmujących konkretne działania - struktura społeczna jest całością fundamentalną, znaczy to, że jej ogniwa stanowią konstrukcję, którą wypełniają formy życia społecznego. Związki między działaniem jednostek a mikrostrukturą. Znaczenie mikrostruktur w kształtowaniu się społeczeństwa obywatelskiego. Mikrośrodowiska i kręgi społeczne. Mikrośrodowisko to mała zbiorowość, w której jednostka uczestniczy w dłuższym lub krótszym okresie czasu, spełniając różne role. Mikrośrodowisko współtworzą również inne jednostki spełniające swoje role. Jednostka zwykle uczestniczy w kilku lub kilkunastu mikrośrodowiskach, zwanych także kręgami społecznymi: Kręgi przyjacielskie, sąsiedzkie, koleżeńskie, kręgi w zakładzie pracy, kółka zainteresowań, kluby itp. Jako mikrośrodowiska ( Dyoniziak, Mikułowski – Pomorski, Pucek). - mikrośrodowiska (kręgi społeczne) przeważnie nie maja tak wykrystalizowanej struktury wewnętrznej jak grupy - w związku z tym wywierają mniejszy wpływ na swoich członków, np. nie kontrolują ich tak jak grupa - wyodrębniają się układem wzajemnych oddziaływań, mniejszą rolę odgrywa poczucie odrębności od innych - wytwarza się jednak atmosfera wzajemnej solidarności, a także presja na określony sposób zachowania - ważną rolę może spełniać przywódca opinii. Rolę tę może spełniać osoba ciesząca się U innych autorytetem (kwalifikacje intelektualne i moralne, pozycja społeczna, dostęp do źródeł informacji) - lider może wywierać duży wpływ na opinie, przekonania, poglądy w różnych kwestiach, a także na zachowania innych. - często mikrośrodowisko (krąg społeczny) kształtuje poglądy jego uczestników w różnych kwestiach społecznych. One współkształtują tzw. Opinię społeczną (publiczną). Mikrośrodowiska społeczne (kręgi) są ważnym elementem mikrostruktury społecznej. Cechuje je znaczna płynność i zmienność. Zmieniają się role społeczne realizowane przez jednostki, zmieniają się ich mikrośrodowiska (kręgi). Mikrośrodowisko społeczne w ujęciu interakcyjnym i funkcjonalnym. I. Istotne założenia interakcjonizmu. 1. jednostka podmiotem autonomicznym, autorem konkretnych działań, czyli działań podmiotowych. 2. jednostka decyduje o kierunku działań podmiotowych. 3. działania jednostki są podstawą konfiguracji społecznych struktura, jak stwierdzał Blumem, jest wyemancypowana przez działające podmioty. 4. dwustronność relacji z innymi stanowi istotę interakcyjności. 5. środowisko życia jednostki jest częścią interakcji. II. Ujęcie strukturalno – funkcjonalne. W ujęciu strukturalno – funkcjonalnym zachowanie jednostki jest funkcją pełnionych przez nią ról społecznych. Role klasyfikują i porządkują rzeczywistość społeczną dzięki temu, że określają jak powinna zachowywać się osoba zajmująca dane pozycje, pozwalają orientować się czego można oczekiwać w poszczególnych sytuacjach. Role to coś zewnętrznego w stosunku do człowieka, to rodzaj stwarzanych przez społeczeństwo gotowych ubrań, czy raczej gorsetów, które człowiek decyduje się nosić, bądź do których noszenia jest zmuszony. Tak rozumiana rola pozwala rozpatrywać zbiorowość jako układ ról, a nie jako zbiór osób. Osoby mogą się zmieniać, natomiast układ pozycji i ról pozostaje w zasadzie niezmieniony i to on tworzy strukturę zbiorowości. (Szacha). M=f(N,GP) Schemat z zeszytu Mikrośrodowiska jako efekt zespołu ról społecznych jednostki. Merton interpretował zespół ról jako komplet stosunków jednostki z innymi, zespół ról które jednostka posiada dzięki zajmowaniu poszczególnego statusu społecznego. Analizując mechanizmy stabilizacji zespołu ról Merton wymieniał min. Zróżnicowanie stopnia zaangażowania w relacje pomiędzy ludźmi współtworzącymi zespół ról. Np. relacje nauczyciela z uczniami, innymi nauczycielami, personelem administracyjnym szkoły itd. Każda z osób współtworzących zespół ról może być w to w różnym stopniu zaangażowana, co ma określone konsekwencje, gdy chodzi o interakcje danej jednostki z innymi współtworzącymi zespół ról. Te relacje między daną jednostką i innymi osobami współtworzącymi zespół jej ról, jak się wydaje, można uznać jako interakcje społeczne tworzące mikrośrodowisko społeczne jednostki. Do tego mikrośrodowiska należą niewątpliwie interakcje z tymi osobami, z którymi relacje są najintensywniejsze: np. koleżeńskie czy przyjacielskie np. stosunki nauczyciela z niektórymi członkami ciała pedagogicznego, silniejsza emocjonalnie więź z uczniami interesującymi się przedmiotem wykładanym przez danego nauczyciela. Do mikrośrodowiska danej jednostki należą niewątpliwie interakcje z innymi osobami w innych środowiskach, z którymi jednostka współrealizuje inne role, np. w grupie towarzyskiej, w grupie miłośników filmu, muzyki, czy teatru itd. Można więc przyjąć, że mikrośrodowisko społeczne jednostki ma bliższe i dalsze kręgi. Schemat z zeszytu Mikrośrodowisko jako element sieci społecznej. Pojęcie sieci społecznej ujmuje się w literaturze: - jako sieć relacji poprzez swobodny dostęp do uczestnictwa w różnych kręgach, grupach, organizacjach będących przedmiotem zainteresowania jednostek - takich relacji może być potencjalnie wiele - wzajemne relacje w sieci, np. poprzez Internet mogą być krótkotrwałe i mało „osobowe” - zdaniem Castella poszukiwanie głębszych kontaktów interpersonalnych odbywać się może tylko poza rzeczywistością wirtualną. Sieciowe relacje między ludźmi niewątpliwie mają duży wpływ na zmiany zachodzące w mikrośrodowisku społecznym jednostek. Znaczenie mikrośrodowisk w kształtowaniu się społeczeństwa obywatelskiego. Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego: Określenie słownikowe (Civie society). Istnieje kilka konkurencyjnych definicji tego pojęcia. Większość badaczy uważa, ze społeczeństwo obywatelskie wiąże się z uczestnictwem dobrowolnym stowarzyszeniach, zrzeszeniach i związkach zawodowych itp. (Słownik Socjologii i Nauk Społecznych) Obywatelski element społeczeństwa to struktura czy „sieć” instytucji, działań i podzielanych przekonań, która wiąże jednostki, agregaty, grupy i instytucje z centralnymi reprezentatywnymi instytucjami, przez to ze społeczeństwem jako całością i ze sobą nawzajem (Sibilis). To „przestrzeń na zewnątrz rodziny, władzy państwowej czy obszaru regulowanego mechanizmami rynkowymi, w której ludzie dobrowolnie zrzeszają się, aby działać na rzecz wspólnego dobra”. Cechy społeczeństwa obywatelskiego. 1. podmiotowość społeczeństwa – chcemy włączyć się w życie społeczne z wyjątkiem protestów, strajków. 2. samoorganizacja – np. rodzice dzieci młodych, istotną rolę odgrywają inicjatorzy (zaufanie, solidarność) 3. dominujące wartości i normy życia społecznego (relatywizm). Spoiwo życia społecznego 4. rozumienie istoty dobra społecznego (kultura życia społecznego, aktywne uczestniczenie w życiu społecznym) 5. istnienie dużej ilości organizacji (związki, stowarzyszenia, kluby). Relacje „ja” z innymi. Pojęcie „ja” „Ja” obejmuje własne ciało (oraz jego obraz i ocenę), wiedzę o sobie (czyli strukturę ja), tożsamość (która nadaje poczucie ciągłości ja w czasie i zmieniających się sytuacjach oraz odróżni nas od innych) a także zdolność i skłonność dokonywania wyborów. Ja jest luźną strukturą różnych ról i tożsamości społecznych, przekonań na własny temat i samoocen oraz wartości i celów uznawanych za własne (Wojcieszke). Współczesny człowiek żyje w kalejdoskopowym świecie, często zmieniając pełnione role i wykorzystywane zajęcia, miejsce zamieszkania i otoczenie społeczne. dlatego ja i tożsamość stały się obecnie większym problemem niż były jeszcze niedawno kiedy większość ludzi spędzała całe życie w tym samym miejscu w sensie geograficznym i społecznym, z tymi samymi ludźmi, których nie wybierała, wykonując tę samą pracę, słowem ani nie zmieniając, ani nie wybierając swojej tożsamości (Baumeister). Tory Higgins wykazał, że obok ja realnego ludzie dysponują także „ja idealnym” i „ja powinnościowym”. Ja idealnie oznacza to, jaki człowiek chciałby być, a więc pragnienia, nadzieje, aspiracje, podczas gdy ja powinnościowe oznacza, to jaki człowiek swoim zdaniem powinien być, a więc przekonania o obowiązkach, powinnościach i obligacjach. Funkcje interpersonalne „ja”. Tożsamość osobista (personal identity) – doświadczanie siebie samego jako niepowtarzalnej jednostki różniącej się od innych jednostek: wiąże się z podziałem świata społecznego na kategorie „ja – inni” i wyodrębnianiem wiedzy o własnych cechach, które najsilniej odróżniają jednostkę od innych członków własnej grupy (Wojcieszke). Jaźń – William James (1890) zidentyfikował trzy składniki doświadczenia jaźni: ja materialne (jaźń cielesną wraz z otaczającymi je obiektami fizycznymi), ja społeczne ( świadomość jednostek dotycząca jej reputacji w oczach innych), ja duchowe (jaźń kontrolująca prywatne myśli i uczucia. James, podkreśla Zimbardo, uważał, że wszystko co ktoś skojarzył ze swoją świadomością, staje się w pewnym sensie częścią jaźni. Centralność „ja” – przyjmowanie ja zamiast innych jako układu odniesienia, postrzeganie środowiska społecznego głównie z punktu widzenia „ja” (Ziller). Samoocena – afektywna relacja człowieka na samego siebie. Ludzie pragną o sobie dobrze myśleć. Pozytywna samoocena jest dla jednostki pożyteczna, ponieważ przyczynia się do osiągania przez nią różnego rodzaju celów: jest buforem chroniącym jednostkę przed lękiem (Wojcieszke). Codey kładł szczególnie silny nacisk na emocjonalny stosunek do siebie, napawanie się sobą, ciągłe podkreślanie „ja”, „mój”, „mnie”, „ja myślę i czuję to i to”, „ja chcę, zamierzam” itp. Zdaniem Zilllera samoocena to postrzeganie własnej wartości w określonym kontekście społecznym. Samoocena nie ma charakteru absolutnego, wynika z porównań z innymi (jaźń odzwierciedlona). Autoafirmacja – podkreślanie ogólnej wartości własnej osoby, szczególnie przez ekspresję wartości, z którymi jednostka się utożsamia (Wojcieszke). Autowaloryzacja – dążenie do obrony, podtrzymania lub nasilenie dobrego mniemania o sobie (Wojcieszke). Obejmuje min. wypowiadanie pozytywnych sądów o sobie, podkreślanie swoich pozytywnych zalet, stwarzanie wrażeń bycia lepszych od innych, dążenie do sukcesów a unikanie porażek. Funkcje interpersonalne „ja”. Ocena samego siebie a relacje z innymi: Ziller analizował wpływ silnej i wysokiej samooceny na zachowania społeczne. stwierdzał min., że: - zachowania społeczne osób o wysokiej samoocenie mogą być bardziej spójne niż zachowania osób o niskiej samoocenie, np. osoba o niskiej samoocenie, odznaczająca się nieśmiałością, odczuwa przymus reagowania na wielu innych, co prowadzić może do braku logiczności w jej zachowaniach - osoby o wysokiej samoocenie, jeśli w przeszłości doświadczyły społecznego poparcia i doznały wzmocnienia od innych, sami dostarczają samowzmocnienia; taka tendencja może nie wystąpić u osób o niskiej samoocenie - osoby o niskiej samoocenie są bardziej podatne na wpływ innych (konformizm); jednak osoby o wysokiej samoocenie w konkretnej sytuacji społecznej mogą uważać konformistyczne zachowanie za nie zagrażające ich „ja”. Autoprezentacja: kształtowanie (kontrola) sposobu, w jaki postrzegają nas inni ludzie; manipulacja wrażeniem wywieranym na innych. Powołując się na wyniki kilku badaczy Wojcieszke podkreśla, że duża część autoprezentacji motywowana jest: a) osiąganiem materialnych i społecznych korzyści, których pozyskiwanie jest uzależnione od innych b) autowaloryzacji, czyli utrzymywania i/lub podwyższenia poczucia własnej wartości c) kształtowania pożądanej tożsamości osobistej. Teatralizacja zachowań – Erring Hoffman, autor książki „Człowiek w teatrze życia codziennego”, porównuje życie społeczne do spektaklu teatralnego, wprowadzając rozróżnienie między sceną i kulisami interakcji. Na scenie ludzie świadomie kontrolują gesty i świadomie nimi manipulują, by wywołać pożądany przez siebie efekt, pożądaną reakcję innych. Natomiast za kulisami trochę się odprężają i mogą pozwolić sobie na odrobinę swobody i prywatności. Wszyscy jesteśmy w jakiejś wierze aktorami na scenie życia społecznego, tak kierujemy przekazem naszych gestów, aby zaprezentować się w określonym świecie, jako ktoś, kto zasługuje na określone reakcje innych ludzi. Oczywiście niektórzy z nas są lepszymi aktorami od innych, ale wszyscy jesteśmy wykonawcami, którzy zajmują się wysyłaniem gestów. Często jest to bezwiedne posługiwanie się metodami odwołującymi się do środowiskowych obyczajów, czy nawyków językowych. Asertywność: umiejętność obrony własnych praw, interesów i poglądów bez uciekania się do agresji. „Asertywność jako sposób na niepodawanie się wpływom społecznym jest jednak trudna, a często i nieskuteczna, bowiem świadoma nie uległość wymaga jasnego rozeznania, że oto zostaliśmy poddani jakiemuś naciskowi innego człowieka. Liczne przypadki wpływu społecznego polegają jednak na uleganiu autobiograficznym i niekontrolowanym działaniu, a więc także wtedy, kiedy człowiek stanowiący przedmiot nacisku czy manipulacji w ogóle nie zdaje sobie sprawy z ich występowania. Stąd też sama umiejętność powiedzenia „nie” jawnemu naciskowi często nie wystarcza do przeciwstawienia się manipulacji – konieczna jest także umiejętność wykrywania i przerywania pewnych automatyzmów” (Wojcieszke). Tożsamość społeczna: doświadczanie samego siebie jako członka grupy, z którą człowiek się utożsamia, różniącej się od innych grup społecznych: wiąże się z podziałem świata społecznego na kategorie „my”, „oni” (Wojcieszke). Prospołeczne zachowania – działania ukierunkowane na korzyści poza osobiste – dobro innych jednostek, społeczności, ogółu (Wojcieszke). Zdaniem Janusza Reykowskiego zachowania prospołeczne psychologia humanistyczna uznaje jako składnik natury ludzkiej, natomiast, neobehawioryzmu jako wynik bilansu „zysków i kosztów”. |