| NOTATKI Z WYKŁADÓW!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! |
| DEMOGRAFIA SPOŁECZNA Co to jest demografia? Słowo pochodzenia greckiego, opis ludności. Opis populacji (ludność zamieszkująca określone terytorium). - ustalenie stanu ilościowego ludności - struktury ludności (wg płci, wieku), stan cywilny, zgony - ruch wędrówkowy (migracje) Nauka społeczna. Demografia formalna i opisowa. Intensywny rozwój II połowa XX wieku. Pierwsza instytucja, która zajęła się badaniami demograficznymi 1928r. pierwszy instytut – 1945r. pierwsze statystyki po II wojnie światowej (roczniki). (1981r – w Europie powstała I instytucja do spraw Europejskich). Do 1956r zakazane badania demograficzne w państwach komunistycznych. W Polsce pierwsze badania w 1962r, a w 1964 pierwszy rocznik statystyczny. Populacja – ludność zamieszkująca określone terytorium. Stan – w danym momencie. Ludność stała – która na stałe mieszka w danym miejscu, bądź wyjechała na okres maksymalnie 2 miesięcy. Ludność praktycznie zamieszkała – w danym miejscu znajduje w czasie spisu. Rezydenci – w danym miejscu przebywają co najmniej 12 miesięcy. Struktura ludności – podział jakiejś całości, w % np. struktura wg płci, wg wieku. Dynamika ludności – kształtuje się pod wpływem rozrodczości, umieralności oraz migracji. Rozwój falowy – ludność jak gospodarka, okresy niżu i wyżu. Podlegają narody, które przeszły kataklizmy wojenne. Rodzina – osoby spokrewnione, adoptowane dzieci. Gospodarstwo domowe – wszystkie osoby żyjące we wspólnym mieszkaniu. Kategoria demografii – dzielą się na: 1. cechy populacji (płeć, wiek, stan cywilny) - przynależność terytorialna - przynależność do danej kohorty. 2. zdarzenia bądź zjawiska ludnościowe: zawarcie małżeństwa, rozwiązanie małżeństwa, ciąża, poród, urodzenia żywe, zgony, napływ i odpływ migracyjny, przyrost ludności. 3. procesy demograficzne: - stworzenie się społeczeństw w wyniku zmiany struktury wiekowej - procesy urbanizacyjne (zmiana stylu życia) - małżeńskość - rozrodczość - umieralność - mobilność terytorialna - reprodukcja ludności – to jest proces odtwarzania w określonym czasie stanu liczebnego i struktury demograficznej. Sposoby pozyskiwania materiałów wyjściowych. 1. rejestry ludności 2. spisy ludności 3. badania sondażowe na grupy losowo wybranej 4. badania monograficzne Rejestry – informacje zbierane dla potrzeb administracyjnych, obowiązkowe, aktualne, powszechne, ciągłość informacji. Zgony, urodzenia, wyjazdy, przyjazdy. Księgi stanu cywilnego (akt urodzenia), meldunkowe, centralne i lokalne rejestry. Spisy – spis powszechny, imienny. Teoretycznie co 10 lat. Musi się odbyć w krótkim czasie, periodyczność. Mikrospisy – między głównymi spisami (osoby są losowane). Weryfikacja wcześniejszego spisu. Duży spis po raz pierwszy w Szwecji. Przyrost naturalny – różnica między liczbą urodzonych a liczbą zgonów w ciągu roku kalendarzowego na określonym terytorium. Przyrost rzeczywisty – różnica między liczbą urodzonych a liczbą zgonów, do której dodany jest bilans migracyjny w roku w roku kalendarzowym na określonym terytorium. Stopa przyrostu naturalnego – przyrost naturalny na 1000 mieszkańców – w promilach, na 100 w %. Ubytek rzeczywisty ludności – spadek liczby ludności. Zastępowalność pokoleń – pokolenie dzieci odpowiada pokoleniu rodziców. Liczba córek równa liczbie matek. 2% = przyrost. Statystyczna kobieta na statystyczną dwójkę. Stosunek państw wobec przyrostu naturalnego - Martus – ograniczenie długości życia (szkodliwe warunki itp.) - teoria socjologiczna – członek ma zakodowane cechy ambicji, pozycji społecznej. Samoregulacja przyrostu naturalnego. - teoria optymalnego zaludnienia - Simon – (lata 70-80) np. standard życia rośnie pomimo przyrostu ludności, stan środowiska ulega poprawie. Przejście demograficzne. PUIERWSZE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE Ekuneua – obszar zamieszkały przez człowieka. Przejście demograficzne – początek charakteryzuje się znaczną zmianą wskaźników rodności i umieralności. I Faza – rewolucja agrarna (90 % ludności na terenach wiejskich). Mały zwrot liczby ludności. Duża liczba urodzeń, duża liczba zgonów. XVII w. II Faza – rozwój przemysłu, medycyny. Pohamowana ilość zgonów. Przyrost naturalny. III Faza – duży przyrost naturalny. XVIII w eksplozja demograficzna w Europie. Wskaźnik urodzeń zaczął maleć, co za tym idzie, wskaźnik umieralności również. Lata 30 – krach gospodarczy – spadek przyrostu naturalnego (Stany Zjednoczone) Kraje rozwijające się. Korea Płn i Chiny ¾ przejścia. Indie, Irak i Iran – ½. Pakistan, Nepal, Jordania, Buton, Afganistan – początek. Najbardziej zacofane są kraje afrykańskie - późno przeszły proces dekolonizacji. W Afryce po II wojnie światowej tylko 4 kraje niepodległe – Egipt, Iberia, Etiopia, RPA. RPA w 1990r. produkt krajowy brutto porównywalny do naszego, teraz my mamy trzykrotnie większy. W Afryce – niski poziom edukacji, klęski żywiołowe, wojny etniczne, niski wiek zawierania małżeństwa. Wojna w Sudanie (teraz, katolicy i muzułmanie). Choroby, zwłaszcza AIDS. Chiny – polityka jednego dziecka (poza Tybetańczykami), podniesienie wieku, kiedy można wziąć ślub. Indonezja – samoczynnie spada czynnik. Indie – edukacja. 1. przejście polega na radykalnym obniżeniu w pierwszej kolejności współ. Zgony a w drugiej wsp. urodzeń. 2. dochodzi do ogromnego przyrostu naturalnego, a następnie jego powodem spadku. 3. tradycyjna reprodukcja zastępowana jest nowoczesną, czyli oszczędną. 4. w trakcie przejścia na miejsce zmiana regulatora reprodukcji ludności oraz równowagi między środowiskiem i liczebnością populacji. Początkowo były to uwarunkowania przyrodnicze, dziś społeczne. W konsekwencji zmniejsza się dzietność, wydłuża czas życia, wyrównują proporcje pomiędzy wiekowymi grupami populacji. Regulatory długości życia w fazach: 1. plagi 2. faza chorób zakaźnych i pasożytniczych 3. faza chorób zwyrodnieniowych (np. nowotwory, układu krążenia) 4. faza chorób związanych z wiekiem podeszłym DRUGIE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE Zaczyna się kiedy przyrost naturalny nie gwarantuje zastępowalności pokoleń. Procesy imigracyjne się uaktywniają. Równoważą ujemny przyrost naturalny. Zrównoważoną reprodukcję społeczną zapewniają: Dzietność – statystyczna kobieta ma dziś 2.6. w roku 2050 będzie miała 2. Co wpływa? - tworzenie i rozpad związków - wiek inicjacji seksualnej - celibat - czas poza związkami seksualnymi - abstynencja - płodność i bezpłodność - antykoncepcja - pochodzenie społeczne matki Przyczyny niskiej dzietności w krajach europejskich: - rozwój procesów urbanizacyjnych - coraz mniejszy udział potencjalnych rodzicielek (Szwecja, Włochy) - coraz późniejszy wiek matek, rodzących pierwsze dziecko - wysokie koszty wychowania i wykształcenia - coraz więcej osób cierpi na bezpłodność - powszechnie wykorzystywane środki antykoncepcji - awans zawodowy babci - transformacja polityczno – gospodarcza (przejście ustrojowe) - droższa służba zdrowia (płatna) Skutki implozji: - zmiana struktury wieku, społeczność starzeje się - dominacja jedynaków - życie bez krewnych - zmiany strukturalne przy wykształceniu przyszłych lekarzy, procesów urbanizacyjnych Następstwa eksplozji demograficznej: - obniżenie się standardu życia - brak odpowiednio rozwiniętej struktury technicznej i społecznej - ludność rozwija się na terenach wiejskich, bezrobocie agrarne - migracje do miast - slumsy wokół miast - tania i liczna siła robocza - tworzenie się napięć społecznych - kraje te stają się zagrożeniem dla pożarku świata (terroryzm, środki na zbrojenia) Faza Stopa urodzeń % Stopa zgonów % Przyrost naturalny % Dzietność kobiet Długość życia Wiek społeczny I 50-60 50-60 0 > 6 20-45 Młode II 50-60 20-30 20-30 >6 45-50 Młode III 35-45 15-25 10-20 4-5 50-55 Dojrzałe IV 10-20 10-15 2-10 >2 55-65 Starzejące się V < 10 < 10 0 <2 >65 Stare Wartości stopy przyrostu naturalnego: 30% i więcej Np. Uganda, Jemen, Madagaskar, Oman 26% - 30% Np. Kongo, Czad, Mauretania, Somalia, Gwinea, Liberia. Poniżej wartości zerowej Np. Polska, Grecja, Niemcy, Czechy, Chorwacja, Austria, Rumunia, Włochy, Rosja, Bułgaria, RPA. Cykle migracyjne. Procesy migracyjne – poza granice. Wewnętrzne i zewnetrzene. Wewnętrzne – Ameryka, statystyczny Amerykanin 10-11 razy zmienia miejsce zamieszkania. W USA 30 % najmłodszych bierze w tym udział. Duża aktywność do 45 roku życia. Ostatnie lata życia też roścnie. Chiny – celowe zasiedlanie Tybetu. 4 współczynniki służące do określenia aktywności: 1. napływu wędrownego – w liczniku liczba osób przybyłych na pobyt stały w określonym czasie S, w mianowniku średnia liczba mieszkańców danej jednostki administracyjnej M razy 1000. S/M x 1000 2. odpływu wędrówkowego – w liczniku liczba osób, które wyjechały na stałe w okresie 1 roku W/M x 1000 3. przyrostu wędrówkowego – w liczniku różnica osób, które przybyły i osób, które wyjechały w określonym czasie. S-W/M x 1000 4. ubytku wędrówkowego – w liczniku różnica osób, które wyjechały i przybyły w określonym czasie. W-S/M x 1000 5. * wskaźnik efektywności migracji – w liczniku różnica pomiędzy osobami, które wyjechały i przyjechały, do sumy tych w określonym czasie. W-S/W+S x 1000 Migracje zewnętrzne. Kilka kategorii: - imigranci – przybyli na stałe, aby się osiedlić - na czas określony - uchodźcy - azylanci - turyści. Przyczyny procesów migracyjnych: - praca - wojny (np. II wojna światowa - Niemcy – emigracje) - przyczyny związane z fanatyzmem religijnym, brak tolerancji religijnej - kolonizacja i dekolonizacja - zmiana granic - powstawanie nowych państw (np. Izrael) - zasiedlanie terenów, gdzie odkryto złoża (np. Alaska) - powody ekologiczne np. negatywna zmiana warunków życia środowiskowego lub skażenie terenu (np. Czarnobyl) Migracje okresowe – każdego roku ponad 2 miliony studiuje poza granicami oraz turyści. Turystyka: - wypoczynkowa - poznawcza - handlowa - zdrowotna - kongresowa - pielgrzymkowa - agroturystyczna - kwalifikacyjna - poznanie kultury, tradycji - biznesowa. Przemiany procesów migracyjnych w poszczególnych fazach przejścia demograficznego. |